مناطق حفاظت شده

مناطق حفاظت شده و قوانین و مقررات

ابتدا با زمینه های مساله حفاظت از منابع محیط زیست در ایران آشنا می شوید. در ادامه انواع مناطق تحت حفاظت، قوانین و مقررات و فهرست مربوط به هر یک از انواع مناطق تحت حفاظت سازمان حفاظت محیط زیست تا کنون ارائه می گردد. جهت آشنایی بیشتر ، نمونه هایی از این مناطق نیز معرفی خواهند شد.

تصویب قانون حفاظت و تشکیل کانون شکار ایران در سال ۱۳۳۵ نخستین اقدام مدون در راستای حفظ جمعیت و تنوع جانوران در ایران به شمار می آید. وظیفه اصلی کانون شکار به عنوان یک نهاد مستقل، حفظ نسل حیوانات قابل شکار و نظارت بر اجرای مقررات آن بود. نخستین تجربه های حاصل از قانون یادشده، روشن ساخت که حفظ جانوران وحشی تنها از راه حفاظت از زیستگاه های آنها می تواند میسر شود. از این رو زمینه تأسیس یک نهاد دولتی جدید به نام سازمان شکاربانی و نظارت بر صید، در سال ۱۳۴۶ فراهم شد. در این سال، سازمان یادشده به عنوان یک دستگاه مستقل دولتی و زیرنظر شورای عالی شکاربانی و نظارت بر صید، جایگزین کانون شکار شد.

در قانون های مربوط به این سازمان، امکان اختصاص بخشهایی از کشور به پارکهای ملی (که در آن زمان پارک حیات وحش نامیده می شد.) و منطقه های حفاظت شده با تعریف های معین فراهم شد. به این ترتیب اولین سنگ بنای مناطق حفاظت شده ایران در سال ۱۳۴۶ ، یعنی ۹۵ سال پس از احداث اولین پارک ملی جهان ( پارک ملی یلواستون در امریکا ) و ۱۹ سال پس از بنیانگذاری اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت ، نهاده شد. در این سال پیشنهاد تأسیس دو پارک ملی و منابع

پانزده منطقه حفاظت شده به عنوان نخستین گروه از مناطق تحت حفاظت ایران به تصویب شورای عالی شکاربانی و نظارت بر صید رسید. ازدیگر وظایف سازمان شکاربانی و نظارت بر صید، می توان به انجام پژوهشهای علمی مرتبط با حیات وحش و تکثیر و پرورش جانوران وحشی اشاره کرد.

درک جایگاه محیط زیست با مفهومی فراگیر و ضرورت توجه هرچه بیشتر به حفاظت آن، به تشکیل سازمان حفاظت محیط زیست ایران درسال ۱۳۵۱ و ادغام سازمان شکاربانی و نظارت بر صید در آن، منجر شد.، با تصویب قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست در سال ۱۳۵۳اختیارات و صلاحیتهای قانونی جدیدی، که تا حدی با ضرورتهای رشد و توسعه اقتصادی و صنعتی آن زمان متناسب بود، به سازمان حفاظت محیط زیست ایران داده شد. در همین سال، عنوان پارک حیات وحش به طور رسمی به پارک ملی تغییر یافت. همچنین ایجاد دو طبقه جدید ازمناطق حفاظت شده با عنوان پناهگاه حیات وحش و اثر طبیعی ملی نیز مورد تصویب قرار گرفت.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی و به هنگام تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی، یک اقدام مترقیانه در حفاظت محیط زیست صورت پذیرفت و اصل پنجاهم قانون اساسی با تأکید فراوان بر حفاظت محیط زیست تنظیم شد. این اصل حفاظت از محیط زیست را یک وظیفه عمومی دانسته و فعالیت هایی را که با آلودگی محیط زیست و یا تخریب غیرقابل جبران آن همراه است، ممنوع کرده است. در همین راستا قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست که از قانونهای اصلی تشکیلاتی ومدیریتی سازمان حفاظت محیط زیست ایران به شمار می آید، در سال ۱۳۷۱  اصلاح و به طور نهایی تصویب شد. از جمله وظایف سازمان حفاظت محیط زیست ایران می توان به شناسایی منطقه های با ویژگیهای منحصربه فرد اکولوژیک، شناسایی اکوسیستمهای کشور در رابطه با مسائل زیست محیطی، شناسایی گونه های با ارزش، کمیاب و درحالانقراض گیاهی و جانوری و زیستگاههای آنها، اشاره کرد.

بر اساس مطالب یادشده، از سال ۱۳۵۳ مناطق حفاظت شده ایران بر اساس تعریف ها و معیارهای قانونی نظام طبقه بندی مناطق، در چهارگروه پارک ملی، اثرطبیعی ملی، پناهگاه حیات وحش و منطقه حفاظت شده طبقه بندی و معرفی میگردد. همچنین اختیارات قانونی لازم درراستای مدیریت مناطق حفاظت شده کشور به سازمان محیط زیست  واگذار شد. علاوه بر چنین مناطقی که با طبقه بندی های   icun همخوانی دارند و در ایران با عنوان مناطق چهارگانه مصوب شده اند، نواحی دیگری نیز با عنوانهای منطقه شکار ممنوع، تالاب، تالاب بین المللی وذخیره گاه زیستکره تحت مدیریت قرار دارند. در حالیکه تالاب بین المللی و ذخیره گاه زیستکره از جمله طبقات حفاظتی تعریف شده از سوی مجامع بین المللی حفاظت از طبیعت هستند، طبقه شکار ممنوع از عمده ابتکارات ملی به شمار می آید. (اطلس مناطق حفاظت شده ایران، ۱۳۸۵)

پارک ملی

مناطق طبیعی به نسبت وسیع دارای ویژگیهای خاص و اهمیت ملی به لحاظ زمین شناسی، بوم شناسی، جغرافیای زیستی و چشم انداز، با هدفهای حفظ وضعیت زیستی و طبیعی، بهبود جمعیت گونه های جانوری ورویشگاههای گیاهی و همچنین بهره برداری تفرجی به عنوان پارک ملی انتخاب میشوند.

پارکهای ملی محل مناسبی برای فعالیتهای آموزشی، پژوهشی و گردشگری در طبیعت به شمار می آیند. به منظور حفاظت بنیادی از تنوع زیستی، ذخایر ژنتیکی، یکپارچگی اکولوژیک و چشم اندازها،فعالیتهای مرتبط با بهره برداریهای مصرفی و مسکونی در این مناطق مجاز نیست. به همین دلیل، برای پارکهای ملی پشتوانه قانونی حفاظتی مستحکم تری نسبت به سایر مناطق حفاظت شده پیش بینی شده است. درقسمت بیشتر بدانیم ضوابط حاکم بر پارکهای ملی ذکر شده است.

پارک ملی گلستان در استان گلستان،

پارک ملی سرخه‌حصار در شرق تهران

دریاچه ارومیه،

پارک ملی کویر سمنان،

پارک ملی دز استان خوزستان،

دزفول، بختگان فارس،

بمو شمال شیراز،

پارک ملی خبر،(khabr) شهرستان بافت،استان کرمان

تندوره قوچان در خراسان رضوی،

کلاه قاضی اصفهان،

خجیر شرق تهران،

تنگ صیاد چهار محال وبختیاری،

لار بین تهران و مازندران،

نایبند بوشهر،

گل اسفراین در خراسان شمالی،

سالوک اسفراین در خراسان شمالی،

بوجاق شمال شرق رشت،

خارتوران سمنان،

کیاسر مازندران پابند مازندران

پارک ملی لار

اثر طبیعی ملی

پدیده ها و یا مجموعه های گیاهی و جانوری به نسبت کوچک، جالب، کم نظیر، استثنایی، غیرمتعارف و غیرقابل جایگزین که دارای ارزش های حفاظتی، علمی، تاریخی یا طبیعی باشند، با هدف حفظ و حراست به عنوان اثر طبیعی ملی انتخاب می شوند. اقدامات حفاظتی در مورد این پدیده ها، باید تضمین کننده پایداری بهره برداری غیرمصرفی از آنها درطول زمان باشد.محدودیت ها و ممنوعیت ها و ضوابط حاکم بر پارک های ملی در موردآثار طبیعی ملی عینًا صادق می باشد.

پناهگاه حیات وحش

محدوده هایی با زیستگاههای طبیعی نمونه برای جانوران وحشی که به منظور حمایت از جمعیت گونه های جانوری و افزایش سطح کیفیت آنها، انتخاب میشوند. کمترین وسعت پناهگاههای حیات وحش باید به حدی باشد که ضمن رفع نیاز گونه های جانوری، پیوستگی و ارتباط متقابل واحدهای آنها را تضمین کند. این مناطق، محیطهای مناسبی برای فعالیتهای آموزشی و پژوهشی به ویژه در ارتباط با جانوران وحشی به شمار می آیند. بهره برداریهای مصرفی و سازگار و همچنین فعالیتهای گردشگری کنترل شده در پناهگاههای حیات وحش مجازاست.

شده است.

لیست پناهگاه های حیات وحش ایران

پناهگاه حیات وحش آستارا (لوندویل) گیلان

پناهگاه حیات‌وحش کیامکى آذربایجان شرقى

پناهگاه حیات‌ وحش دشت ناز مازندران

پناهگاه حیات‌وحش خوش ییلاق مازندران

پناهگاه حیات‌وحش توران خراسان

پناهگاه خبرووروچون کرمان

پناهگاه حیات‌وحش مهدوئیه بندرعباس

پناهگاه حیات‌وحش امیرکلایه گیلان

پناهگاه حیات‌وحش انگوران زنجان

پناهگاه حیات‌وحش بختگان فارس

بیستون (ورمنجه) باختران

پناهگاه حیات‌وحش خارکو بوشهر

پناهگاه حیات‌وحش دز خوزستان

پناهگاه حیات‌وحش کرخه خوزستان

پناهگاه حیات‌وحش دولنگه مازندران

پناهگاه حیات‌وحش سلکه گیلان

پناهگاه حیات‌وحش شادگان خوزستان

پناهگاه حیات‌وحش شیدور هرمزگان

پناهگاه حیات‌وحش قمیشلو اصفهان

پناهگاه حیات‌وحش کلاه قاضى اصفهان

پناهگاه حیات‌وحش میاندشت خراسان

پناهگاه حیات‌وحش میانکاله مازندران

پناهگاه حیات‌وحش موته اصفهان – مرکزى

پناهگاه حیات‌وحش فریدون‌کنار مازندران

پناهگاه حیات‌وحش سمسکنده مازندران

منطقه حفاظت شده

اراضی به نسبت وسیع با ارزش حفاظتی زیاد که با هدف حفظ و احیای رویشگاههای گیاهی و زیستگاههای جانوری انتخاب میشوند. مناطق حفاظت شده، محیطهای مناسبی برای اجرای برنامه های آموزشی وپژوهشهای زیست محیطی به شمار می آیند. انجام فعالیتهای گردشگری و بهره برداری مصرفی و اقتصادی متناسب با نواحی هر منطقه و بر اساس طرح جامع مدیریت مناطق، مجاز است. کلیه ضوابط حاکم بر پناهگاههای حیات وحش در این مناطق مصداق دارد.

ذخیره گاه زیستکره

ایده احداث ذخیرهگاههای زیستکره به عنوان یک طبقه حفاظتی جدید و راهکار مدیریتی نوین برای حل تضادهای بین انسان و طبیعت ورفع کاستی هایی که در دیگر طبقات حفاظتی وجود دارد، در اوایل دهه ۱۳۵۰ از طرف یونسکو مطرح شد. شبکه جهانی ذخیره گاههای زیستکره ازمجموعهای از مناطق حفاظت شده در کلیه اقلیمهای حیاتی، بیوم ها (زیستگاه ها) و پروانسها (مناطق جغرافیایی زیستی) تشکیل شده است.وجه تمایز ذخیره گاههای زیستکره از دیگر طبقات حفاظت شده، روش برنامه ریزی و مدیریت مناسب آنها است که بر پایه استفاده های چندمنظوره و سپردن نقش اساسی و سازنده به جوامع محلی استوار است. در

این برنامه ریزیها، توجه به ارتباط متقابل انسان و منابع طبیعی واستفاده پایدار، زمینه حفاظت و حمایت از منابع ژنتیکی گیاهی و جانوری،پژوهش، نظارت و کنترل پیوسته زیست محیطی را فراهم می سازد.ایران از جمله کشورهای پیشگام و مؤثر در تحقق برنامه ” انسان وکره مسکون “سازمان یونسکو محسوب میشود. با انتخاب و اختصاص ۹ منطقه از بین مناطق حفاظت شده موجود در سال ۱۳۵۵ ، ایران نقش مهمی در شکل گیری نخستین گروه از شبکه جهانی ذخیرهگاههای

زیستکره ایفا کرد (مجنونیان ۱۳۷۴ ، به نقل از اطلس مناطق حفاظت شده ایران، ۱۳۸۵ ذخیره گاههای زیستکره ایران عبارتند از: گلستان، دریاچه ارومیه، کویر، توران، ارسباران، ارژن و پریشان، گنو، حرا و میانکاله. شبکه جهانی ذخیره گاههای زیستکره، هم اکنون شامل ۴۸۲ منطقه در ۱۰۲ کشور است.