در آغاز، موضوع مهم در هر نوع مارگزیدگی، آن است که آیا گزش انجام‌شده، مرگبار است یا خیر؟ به عنوان مثال، اگر یک مار کله‌مِسیِ آمریکایی فرد بالغی را در ناحیهٔ ساق پا نیش بزند، این گزش مرگ‌آور نخواهد بود، حال آنکه اگر همین مار، یک کودک را در ناحیهٔ صورت یا شکم نیش بزند، این گزش مرگبار است.
اینکه گزش مارها مرگبار است یا خیر، به عوامل فراوانی بستگی دارد: اندازهٔ مار، وضعیت جسمانی و دمای بدن مار و همچنین سن، وضعیت جسمانی و محل گزش بدن انسان، میزان سمی که با هربار گزش وارد بدن می‌شود، مدت زمانی که طول می‌کشد تا فرد به درمان‌های پزشکی مناسب دسترسی یابد و سرانجام، کیفیت و نوع درمان صورت‌گرفته.
با آنکه توصیه‌های درمانی اولیه بر حسب مارهای گوناگون و شرایط مختلف، تفاوت دارد، اما مواردِ کلیِ زیر را باید در نظر داشت:
- در ابتدا پس از ارزیابی و استفاده از لباس و کفش مناسب جهت جلوگیری از مارگزیدگی خودمان، مصدوم را از محل حادثه دور کنید. با آنکه تعیین نوع مار، در درمان کمک‌کننده است، اما وقت خود را، بابت به‌دام‌انداختن مار یا کشتن آن تلف نکنید.
- فرد باید خونسرد باشد. هرنوع تنش کاربردی باعث می‌شود ضربان قلب بالا رفته و سرعت گردش خون زیاد شود و سم در بدن پخش شود. مارگزیده را آرام کنید و او را نترسانید.
- کمک بطلبید. سعی کنید ترتیبی بدهید که در اسرع وقت، مصدوم به یک مرکز درمانی مجهز انتقال یابد؛ جایی که سم ضد مار (برای همان منطقه) در دسترس باشد.
- محل گزش را پایین‌تر یا هم‌سطح قلب قرار دهید، اما آن را نبندید.
- بهتر است فرد مصدوم، چیزی نخورد و ننوشد. بخصوص آنکه بیمار، نباید نوشیدنی‌های حاوی الکل بنوشد، چرا که الکل، گشادکنندهٔ مویرگ‌هاست و بدین ترتیب، سرعت جذب سم در بدن بالا خواهد رفت.
- به‌هیچ‌وجه به بیمار داروهای محرک یا مسکن ندهید، مگر آنکه برای اینکار، از پزشک دستور گرفته باشید.
- زیور آلات، ساعت یا لباس‌های تنگ را از اندام گزیده شده خارج کنید.
- تا جایی که ممکن است، مصدوم را بی‌حرکت نگه دارید.
- محل گزش را برش ندهید.
«انجمن پزشکان آمریکا» و «صلیب سرخ آمریکا» توصیه کرده‌اند که محل گزش با آب و صابون شستشو شود، اما توصیهٔ متخصصان استرالیایی آن است که محل گزش و زخم تمیز نشود. گاهی سم مار در همان محل زخم (بطور سطحی) یا بر روی لباس و بافت اطراف باقی می‌ماند و می‌توان از آن برای شناسایی نوع مار و درمان مؤثر کمک گرفت،[۶] اما اگر زخم شستشو شده یا پاک شود، این آثار از بین خواهد رفت.
نکته: استفاده از کمپرس سرد در مار گزیدگی ممنوع است.
درمان‌های منسوخ
روش‌های قدیمی ذیل که زمانی برای کمک‌های اولیه بکار می‌رفت، امروزه منسوخ شده و توصیه نمی‌شود. این روش‌ها یا تأثیری بر روند درمانی ندارند، یا آنکه مضارشان، از منافعشان بیشتر است که برخی از آن‌ها عبارتند از: برش ناحیه زخم، بستن بالا و پائین زخم و کمپرس آب سرد.[۷]
- بکارگیری هرگونه رگ‌بند (تورنیکه) و بستن بالا و پائین زخم دیگر توصیه نمی‌شود. هیچگونه مدرک علمی قانع‌کننده‌ای دالِ بر سودمندی این روش وجود ندارد[۸] و بکارگیری غیرحرفه‌ای این روش، خطرناک هم هست، چرا که با مسدود کردن جریان خون، ممکن است موجبات قانقاریا و مرگ فراهم شود.[۸]
- برش دادن و تیغ زدنِ ناحیهٔ گزش نباید انجام شود، چرا که موجب آسیب بیشتر به آن و افزایشِ احتمالِ عفونت می‌شود. همچنین تلاش برای سوزاندن موضعی زخم با آتش یا نیترات نقره بالقوه خطرناک است.[۹]
- مکیدن زخم، چه با دهان و چه با استفاده از پمپ مکنده، هیچ اثری بر درمان ندارد و ممکن است به ناحیه گزش آسیب مستقیم برساند.[۱۰] مطالعات انسانی نشان می‌دهد که مکش ناحیه گزش پس از سه دقیقه از وقوعِ مارگزیدگی، کمتر از یک هزارم سم را از محل خارج می‌کند که از لحاظ بالینی بی‌ارزش است.[۱۱] در مطالعه‌ای که بر روی خوک‌ها انجام شد، مکش زخم نه تنها سودمند نبود بلکه منجر به نکروز آن ناحیه شد.[۱۲] مکیدن زخم خطر مسمومیت از طریق بافت مخاطی دهان را نیز دربردارد.[۱۳] علاوه بر این، میکروب‌های دهان فرد مکنده، وارد زخم مصدوم شده و احتمال عفونت را بالا می‌برد.
- فروبردن ناحیهٔ گزش در آب گرم یا شیر ترش و بکارگیری مهرهٔ مار (سنگ مار) دیگر منسوخ شده و کاربردی ندارد.
- بکارگیری پرمنگنات و کرومیک اسید بر روی زخم دیگر توصیه نمی‌شود؛[۹] به ویژه آنکه کرومیک اسید سمی و سرطان‌زاست.
- نوشیدن مقادیر زیاد الکل، به دلایل یادشده، دیگر منسوخ شده‌است و نباید بکار رود.[۹]
- بکارگیری روشِ درمانی شوک الکتریکی در نمونه‌های حیوانی، نه تنها بی‌اثر بوده، بلکه بالقوه خطرناک تشخیص داده شده‌است
در برخی موارد و در مناطق دورافتاده، بکارگیری روش‌های قدیمی فوق، نه تنها اثرات درمانی نداشته، بلکه موجب آسیب شدیدتر به بیمار شده‌است. در چندین مصدوم که بالای محل گزش را با پارچه یا رگ‌بند بسته بودند، جریان خون به‌طور کامل قطع شده و زمانی که مصدوم به بیمارستان رسانده شد، کار از کار گذشته و اندام مزبور قطع شد.
. بر گرفته از سایت ویکی پدیا فارسی
