حمایت میانی گشتاوری (فرند)

تاریخچه:

وقتی که ری جاردین سنگنورد خوب آمریکائی آنچه را که به عنوان یک اختراع در ذهنش مرور کرد هیچگاه به این نیندیشیده بود که روزی برسد که سنگنوردان بزرگ دنیا اعلام کنند که «هیچ چیز مانند یک فرند کار نمی‌کند هیچ چیز» هدف اولیه جاردین ساخت ابزاری بود که بتواند بهترین حمایت میانی کار گذاشته شده در شکافهای عمودی و گرانیتی یوسه میت باشد جائی که عموما نبود حمایت میانی مطمئن باعث شده بود تا بسیاری از مسیرهای آن بکر و دست نخورده باقی بماند.

سابقه قبلی جاردین به عنوان یک مهندس هوافضایی و توانایی خارق العاده او در صعود فنی زمینه کافی را برای تحقیق پیرامون اختراع فرند باعث می‌گردید. او از سال ۱۹۷۰ بر روی این طرح تحقیقات خویش را شروع کرد و بالاخره توانست فرند را تکمیل و آماده کند او کسی را یافت که حاضر شد بر روی طرحش سرمایه گذاری کند و در سال ۷۷ بالاخره مارک والانس انگلیسی و دوست قدیمی اش استیوبین با گروگذاشتن کل مایملک خود کمپانی وایلد کانتری را در انگلستان پایه گذاری کردند تا صرفا به تولید فرند بپردازند.

ری جاردین مدتها قبل پی برده بود که برای ساخت فرند به طرحی بیاندیشد که به اصطلاح ریاضی دانها «زاویه ثابت منحنی» یا «ستون لگاریتمی» نامیده می‌شود.

بادامک هائی که به این شکل طراحی می‌گردید به بادامک با زاویه ثابت موسوم شد، بادامک با زاویه ثابت در حقیقت استفاده زیرکانه‌ای از یک زاویه سه گوشه می‌باشد. دری که بر روی کف اتاقی باز می‌شود تصور نمائید اگر یک مقدار به این در زاویه بدهیم در با خود زاویه سه گوشه را به حرکت در می‌آورد اگر زاویه را کمی زیادتر فرض کنیم چه پیش می‌آید؟ هنگامیکه در بر روی زاویه سه گوشه سر می‌خورد زاویه سه گوشه جمع می‌گردد. این قانون زمینه‌ای را فراهم کرد تا بهترین وسیله سنگنوردی قرن ابداع گردد.

بادامک‌های یک فرند برای استفاده در یک شیار موازی به گونه‌ای خود را تطبیق می‌دهند که یک کوهنورد در یک شکاف تنوره‌ای خود را ثابت نگاه می‌دارد، پای کوهنورد، نیروی وزن اورا در جهت کف کفش هدایت می‌کند و بر طبق قانون عمل و عکس العمل دیواره‌های دو طرف تنوره او را نگاه می‌دارند.

و مطابق این قانون بادامکهای یک فرند نیروی یک سقوط را به دیواره‌های شکاف محل قرارگرفتنش منتقل می‌نماید.

اجزای یک فرند

A بادامک‌ها

B محور اصلی یا میل بادامک

C سوراخ‌های بادامک

D واشرهای فلزی بین بادامک‌ها و واشر فلزی دو سر میل بادامک

E بازوی اصلی

F بازوی جمع کننده بادامک‌ها

G سیم‌های جمع کننده

H سیم‌های جمع کننده

K سوراخ‌ها برای عبور طنابچه در شکافهای عرضی

J ریل بازوی جمع کننده

J اسلینگ

 

آلیاژ فرند

موادی که در فرند‌ها به کار می‌رود نه به خاطر استحکام فوق العاده زیاد بلکه برای توانائی قبول فشارهای غیرمنطقی و بد استفاده کردن‌های بدون هرگونه شکستن و از هم پاشیده شدن‌ها انتخاب شده‌اند. ترکیب آلومینیوم هوافضائی و فولاد ضد زنگ امنیت همیشگی فرند را تضمین کرده‌است و کیفیت این مواد لازمه حتمی ساخت یک فرند مطمئن می‌باشد بهتر است بگوئیم که یک فرند با مواد کمتر اصلا فرند نیست.

استحکام یک فرند

قدرت شکنندگی یک فرند بسته به آن است که آنرا در کجا و چگونه به کار بریم بر اساس سالها تجربه معلوم شده‌است که فرند هرگز نمی‌شکند و در هر حال کمپانی سازنده موادی را انتخاب کرده‌است که استحکام آن بسیار بالا و وزن آن کم است و ضمنا آنقدر با دوام است که بتواند موارد بد استفاده کردن را تحمل کند.

فرندهای اولیه دارای عرض زیاد تری نسبت به فرندهای جدید می‌باشند که این عرض در فرندهای جدید تا ۲۰٪ کاهش یافته‌است و از طرفی دیگر با کوتاه شدن عرض فک فرند میل بادامک که نقش اهرم اصلی را بازی می‌کند کوتاه تر شده و در نتیجه مقاومت بیشتری را دارا می‌باشد. و در مجموع عرض کم فرندهای جدید باعث کاهش وزن مجموعی آنان گردیده‌است.

سیم‌های عقب کشنده که با بازوی اصلی در رابطه هستند به گونه‌ای عمل می‌کنند که هر فک مستقل، حرکت کند و این امتیاز در ظاهر ساده نقش مهمی را در بهتر جای گرفتن فرند در شکاف می‌نماید (بدلیل اینکه شکافها معمولا یک اندازه و صیقلی نیستند)

روش استفاده صحیح از فرند

– فرند را خیلی عمیق وارد شکاف ننمائید. بازوی عقب کشنده آن ممکن است برای باز کردن به سختی عمل نماید.

– اگر شیارهای روی فرند شما صاف شده دوباره آن را بازسازی نمائید.

– نگذارید که بادامک‌ها منحرف شوند فرند با بادامک‌های منحرف قدرت چسبندگی خود را کاملا از دست می‌دهد.

از کار گذاشتن فرند کوچک در شکافهای خیلی باز خودداری نمائید، فرندهائی که فقط قسمت کمی از شیارهای آن با سنگ درگیر می‌شوند قادر به باز شدن بیشتر نیستند و در موقع سقوط جای کمی را برای انتقال نیرو به سنگ دارند، فرند کوچک را در آورده و فرند بزرگتری برای اینگونه شکافها بکار برید.

– بادامک‌های فرند را به زور داخل شکاف فرو نکنبد در یک شکاف تنگ بیرون کشیدن فرند کار بسیار مشکلی خواهد بود.

– سعی کنید تا هنگام کارگذاشتن فرند بازوی جمع کننده را تا انتهای ریل عقب نکشید زیرا برای بیرون کشیدن و آزاد کردن بادامک‌ها دیگر جائی باقی نمی‌ماند.

– دقت کنید که در شکافهای طولی بر روی سنگ بایستی اسلینگ کاملا رو به پائین و ۴ بادامک‌ها کاملا روبه بالا قرار گیرد. در یک سقوط چنانچه فرند را خیلی کج گذاشته باشید بادامک‌ها حول محور چرخیده و از جای خود خارج می‌گردد.

نگهداری از فرند

همیشه قسمت‌های کارگر فرند را عاری از گرد و غبار نگاه دارید. از در معرض قراردادن فرند با آب و بخصوص آب نمک خودداری نمائید. برای چرب نمودن فرند از روغن استفاده ننمائید از روغن ۴۰ WD یا چرب کننده فیلم مثل LPS استفاده نمائید. سعی کنید فرند خود را هرگز باز نکنید. زیرا دوباره جمع کردن آن نیاز به اطلاعات دقیق دارد.

یکی از اشکالات فنی فرند در کارگذاری آن در شکافهای کم عمق عرضی می‌باشد که در هنگام سقوط این بازو به لبه پائینی گیر کرده و اهرم می‌شود و بدلیل خالی بودن ریل بازوی اصلی براحتی می‌شکند. برای جلوگیری از این امر در روی بازوی اصلی سوراخ هائی تعبیه شده که در مواقعی که به ناچار فرند را در این گونه شکاف‌ها کار گذاشته‌ایم یک طنابچه را از داخل سوراخ بالای ریل عبور می‌دهیم (حتما بایستی طناب در زیر ریل قرار داشته باشید) و قسمتی از طنابچه را در ته ریل محکم با چسب ببندید. (چسب نواری) تا در هنگام سقوط چسب پاره شده و وزن سقوط به نزدیکترین فاصله تا بادامک منتقل گردد.

بایستی در هنگام انداختن کارابین به طناب صعود طناب را به طنابچه ثانوی بیندازید (مثل شکل بالا عمل کنید)

دقت کنید که بدلیل ناهماهنگ بودن بادامک‌ها بادامک پائینی از حالت اصلی خارج شده و در نتیجه فک‌های دیگر نیز آزاد می‌شود.

نکته بسیار مهم دیگر درگیر بودن تمام بادامک‌ها با سطح سنگ است. مانایی فرند بستگی به چگونگی درگیری این بادامک‌ها با سنگ دارد.

همانگونه که اشاره شد اگر از فرند در شکاف‌های افقی استفاده می‌شود توجه به اهرم نشدن بازوی آن مهم ترین عاملی است که باید هنگام کارگذاری در نظر گرفت.

بهتر است در صورت امکان در این شکاف‌ها از فرند‌های تکنیکی با دسته بکسلی استفاده نمود. همانطور که در بخش معایب فرند یادآوری کردیم بازوی اصلی فرند در شکافهای عرضی به هنگام سقوط با خطر شکستن همراه می‌باشد برای پیشگیری از احتمال شکستن بازوی اصلی فرند و برای استفاده مطمئن از آن در شکافهای عرضی کمپانی Shouninard اقدام به ساخت فرندهائی با بازوی انعطاف نموده‌است که این پدیده تحت عنوان کامالوتس نامیده می‌شود در شکل مقابل اجزاء یک کامالوتس را مشاهده می‌کنید. می‌بینید که همان فرند است با این تفاوت که بازوی اصلی جای خود را به دو کابل قوی با روکش پلا ستیکی داده‌است این بازوهای کابلی به جای اینکه از وسط محور گرفته شده باشد از دو سر محور رد شده‌است.

قسمتهای مختلف یک کامالوتس به شرح زیر است:

A بادامک (که شیار بزرگی بر روی آن برای بیرون کشیدن در وقتی که در شکافی گیر کند و همچنین سبکتر کردن وزن آن وجود دارد)

B ۲ میل بادامک ۲ محور عرضی، که بادامک‌ها بر روی آن عمل می‌کنند.

C واشرهای بین بادامک‌ها

D فنرهای بین بادامک‌ها (که حالت ارتجاعی بادامک را تنظیم می‌کنند).

E سیمهای جمع کننده که به بازوی کششی متحرک متصلند.

F بازوی کششی، که بوسیله آن و عمل جمع کردن بادامک‌ها انجام می‌گردد.

G کابل اصلی، که در ضمن کار اسلینگ فرند را نیز به عهده دارد.

H تکیه گاه انگشت عمل کننده که معمولا از جنس روکش کابل اصلی و در بین دو کابل قرار گرفته‌است.

اسپایدرکم و فرند تکنیکی

اسپایدر کم را می‌توان پیشرفته ترین نوع و فرند دانست که در ساخت آن از تجربه ساخت و تکامل دیگر انواع آن بخوبی سود جسته‌اند. در اسپایدرکم با توجه به قدرت فوق العاده تحمل و چسبندگی آلیاژ تشکیل دهنده آن قطر بادامک‌ها تقریبا نصف شده‌است که خود نقشی اساسی را در کاهش و وزن آن ایفا می‌کند.

اسپایدر کم‌ها از آلیاژ آلومینیوم ۲۰۲۴T۴ ساخته شده‌اند، این آلومینیوم براق حدود ۵۰٪ قویتر از آلومینیوم ۶۰۶۱T۶ (که عموما در انواع دیگر ابزارهای بادامک دار مورد استفاده قرار گرفته‌است)، قویتر می‌باشد. دندانه‌های بادامکی که با این نوع آلیاژ ساخته می‌شود کمتر تغییر حالت پیدا می‌کند.

اسپایدر کم‌ها در دو نوع ۴ بادامک و ۳ بادامک ساخته شده‌اند که این دو نوع دارای شش اندازه به شماره‌های ۰ – ۱ – ۲- ۳- ۴- ۵- ۶- ۷- ۸ –م۹-۱۰-۱۱-۱۲-۱۳-۱۴ می‌باشد که شماره‌های صفر تا ۴ آن دارای سه فک بدون کنگره و شماره‌های ۵ تا ۸ آن دارای چهار فک کنگره دار می‌باشند

توضیح اینکه در شماره‌های کوچکتر بخاطر اینک سطح اتکای نقطه درگیر شونده بادامک با صخره بیشتر گردد از کنگره دار کردن آن خودداری کرده‌اند.

در اسپایدر کم دو سر کابل اصلی به میل بادامک وصل شده‌است که خود بخود اسلینگ جهت اتصال کارابین را نیز بوجود می‌آورد. در اسپایدر کم‌های سه بادامک سه سیمی که به عنوان عقب کشنده یا بادامک‌ها اجرای وظیفه می‌کنند به بازوی جمع کننده وصل شده‌اند و معمولا تکیه گاه انگشتی و محل اتصال کارابین از یک نوع پلاستیک فراهم آمده‌است.

فرند تکنیکی نوع دیگری اصطلاحا فرند تکنیکی نامیده می‌شود که آنهم خلاصه‌ای از همان فرندهای قبل الذکر می‌باشد منتها به جای اینکه بازوی اصلی از فلز غیرقابل ارتجاع باشد از یک تکه کابل قوی بجای آن استفاده گردیده‌است که ۴ سیم جمع کننده به بازوی متحرک وصل شده‌اند و انتهای کابل با یک حلقه برای اتصال کارابین در نظر گرفته شده‌است.

طریقه نگهداری هر دو ابزار همانند فرند می‌باشد.
کار گذاری ابزار‌های حمایتی گشتاوری با وجود د سهولت نیاز به دفت ویژه‌ای دارد. زیرا کوچکترین خطا با عث می‌شود ابزار به داخل شکاف وارد شده و نتوان براحتی آن را خارج کرد. در هنگام کار گذاری انواع فرند باید دقت کرد قسمت‌های متحرک بیش از حد نباید جمع شودند زیرا فرند قفل می‌شود.

 فرند براستی برای سنگنوردان یک دوست خوب است و سنگنوردانی که از این ابزار استفاده نموده‌اند خاطرات بسیار خوشایندی از کارایی این وسیله دارند که چگونه وقتی در بدترین شرایط استقرار قرار داشتند توانسته‌اند با یک دست و بسرعت این ابزار را جای گذاری کنند و یک حمایت بسیار مستحکم برای خود بوجود آورند.

بیاد داشته باشیم این ابزار با وجود سهولت کار گذاری در صورت اشتباه می‌تواند براحتی از جای خود در بیاید. فرند را هیچگاه نباید تا آخر جمع کرد و تا تاانتهای شکاف فرو کرد. در این صورت فرند داخل شکاف گیر می‌کند و در آوردن آن بسادگی مسیر نیست.
فرند را بصورت کاملا باز نیز نباید داخل شکاف قرار داد زیرا در این صورت نیز نمی‌تواند بخوبی عمل نماید. بهترین حالت این است که فرند را با فاصله‌ای مناسب از انتهای شکاف و بحالت جمع (نه باز باز و نه بسته بسته) قرار دهیم. اگر از فرندهای کلاسیک استفاده می‌کنیم این فرندها بدلیل ساختمان دسته در شکاف‌های افقی دارای ضعف می‌باشند برای کاهش این ضعف بهتر است دو طنابچه از سوراخ‌های روی دسته عبور دهیم و کارابین را به آن‌ها متصل کنیم. (هر چند عدم استفاده از فرند کلاسیک در شکاف‌های افقی همواره توصیه می‌شود).

فرند خراب

در حال صعود و ابزار گذاری هستید موقعیت مناسبی هم ندارید شکاف مناسب توجه شما را جلب می‌کند و می‌خواهید بسرعت یک فرند داخل آن قرار دهید. فرند را از حمایل در می‌آورید ضامن آن را پایین می‌کشید ولی فرند انگار منجمد شده‌است و تکان نمی‌خورد. تلاش بی فایده‌است……..

بعد از مدتی که از استفاده فرند بگذرد، گرد و خاک به مرور در میان سیم‌ها و بخش‌های متحرک آن نفوذ می‌کند. این گردو خاک کم کم بصورت یک لایه سفت در می‌آید و مانع عمل نمودن صحیح فرند می‌شود. برای جلوگیری از این امر می‌توان روش زیر را بکار بست: ۱-در ابتدا فرند را داخل ظرفی از بنزین سفید می‌کنیم. توجه داشته باشید فقط بخش‌های متحرک را داخل بنزین کنیم و تسمه را از بنزین دور کنیم ! و فرند را آنقدر تکان بدهیم تا مفصلهای آن بخوبی حرکت کند.

۲- با اسپری‌های روان کننده مانند W۴ بخوبی آن را پاک کنیم.

۳- حدود ۱۰ دقیقه آن را داخل آب گرم قرار دهیم.
۴- چند قطره روغن به مفاصل آن بزنیم.

این کار را بهتر است در شروع هر فصل کاری و بعد از هر ۱۰ تا ۱۵ بار استفاده از فرند انجام داد. مطمئنا زحمت آن به تحمل یک پاندول بلند در حالیکه فرند منجمد شده !!! در دستتان است و به شکاف بالای سرتان خیره شده‌اید می‌ارزد.