ما معمولاً در محیطهای طبیعی با بسیاری از موجودات زنده کوچک و بزرگ روبرو میشویم که برایمان ناشناخته اند. همین عدم آگاهی سرچشمه بسیاری از باورهای نادرست انسان در رابطه با دیگر جانداران شده است. ولی تنها درصد بسیار ناچیزی از این موجودات میتوانند برای ما خطرآفرین باشند و بسیاری علیرغم ظاهر ترسناک و مهیب شان قادر به تولید خطری نیستند.از آنجایی که  طبیعتگردان از جمله افرادی هستند که زمان بیشتری از عمر خود را در طبیعت و میان موجودات زنده دیگر صرف مینمایند، لذا در اینجا نکاتی چند در رابطه با بندپایان خطرناک و روش های پیشگیری از رویارویی با این موجودات را یادآوری مینماییم.

به طور کلی بندپایان خطرناک را به دو دسته اصلی حشرات و سایر بندپایان میتوان تقسیم نمود. حشرات خطرناک شامل ککها،مگسها، پشه ها، زنبورها وساسها و گروه دوم شامل عنکبوتها، عقربها، صدپاها و کنه هاست.برای پیشگیری از گزیده شدن توسط حشرات گزنده، توجه و رعایت مجموعه ای از نکات ضروری است.در این مبحث برای آشنایی بیشتر با بندپایان خطرناک به توضیحاتی پیرامون برخی از آنها میپردازیم.

زنبورها

تقریبًا همه ما انواع زیادی از زنبورها را میشناسیم. بسیاری از انواع زنبورها بی خطر هستند ولی برخی از انواع نیز قادر به گزش های دردناکی میباشند. زنبورها وقتی اقدام به نیش زدن مینمایند که موجودی اقدام به تخریب لانه شان نموده و یا آنها را تحریک میکند.

زنبورهای گرده افشان از جمله زنبور عسل تنها یک بار میتوانند نیش بزنند زیرا نیش آنها به گونه ای است که در پوست گیر نموده و بیرون نمیآید و لذا حشره میمیرد ولی زنبورهای وحشی معروف  به wasp یک بار چندین مرتبه میتوانند نیش بزنند که معمولاً گزش آنها بسیار دردناک و گاه کشنده است.

کک ها

ککها حشرات بسیار کوچک، بدون بال، جهنده و بدنی محکم هستند. ککها از خون پستانداران خونگرم تغذیه مینمایند.

معمولاً انسان میزبان حد واسط برای تغذیه کک است. کک قادر به انتقال بسیاری از انواع بیماریهای مهلک از جمله طاعون و تیفوس میباشند. ککها در لانه بسیاری از پستانداران کوچک مانند انواع جوندگان و نیز در لابلای موی بدن آنها و بسیاری خفاش ها و سایر پستانداران درشت جثه از جمله دامهای اهلی زندگی نموده و از خون آنها تغذیه میکنند. در خلال قرون گذشته طاعون، تیفوس که توسط ککهای موش صحرایی به انسان منتقل میشود هزاران قربانی در سرتاسر اروپاگرفته است.

ساس رختخواب

(Hemiptera) این حشره کوچک که متعلق به راسته سنها می باشد، از خون پستانداران تغذیه مینمایند. در مناطق معتدله نیمکره شمالی زمین گونه ای با نام علمی Cimex lectularuisزیست می کند که معروف به ساس خونخوار انسان میباشد. آنها معمو لا در طول روز خود را میان شکاف ها و مکان های تاریک پنهان نموده و در هنگام شب بیرون آمده و از خون انسان تغذیه مینمایند .

پشه ها و مگسها

پشه ها و مگسها یا همان دوبالان معروفترین مزاحمین در سفرهای طبیعتگردی مخصوصًا در نواحی مرطوب میباشند. بسیاری از این حشرات با مکیدن خون پستانداران مخصوصًا انسان موجب انتقال بیماریهای مهلک میگردند. شاید ده ها نوع بیماری مختلف توسط این حشرات منتقل میشود ولی بیشک معروفترین آنها مالاریا، بیماری خواب و تب زرد میباشد. امروزه بیماری مالاریا در بیشتر نواحی کنترل شده است ولی این به معنای ریشه کنی کامل آن نیست، چه انسان تنها قادر به کنترل برخی بیماریهاست نه ریشه کنی آنها. در کشور ما، مالاریا همچنان در مناطقی از استان سیستان و بلوچستان، کرمان، هرمزگان و خوزستان به طور محلی شیوع دارد.

در مناطق مرکزی ایران مانند کاشان نیز بسیاری سالک که توسط پشه خاکی منتقل میگردد، شیوع دارد.

عنکبوت

اغلب انواع عنکبوتها آنها دارای کیسه های زهری پشت آرواره های خود هستند. گزش بسیاری از آنها جز تولید خارش و التهاب موضعی شکل خاصی را ایجاد نمیکند. برخی از افراد که به مواد سمی موجود در نیش بندپایان حساسیت دارند ممکن است با گزشهای جزئی ریز دچار تنگی نفس، شوک و اغما گردند که البته خود این افراد از این قضیه آگاهند.

رتیل

همانگونه که اشاره شد، برخلاف تصور عموم رتیل ها با وجود ظاهر مهیب و ترسناکشان دارای زهر نیستند. ولی قادر به گزشهای بسیار دردناک میباشند. محل گزش رتیل به دلیل آلوده بودن آرواره های آن معمو لاً دچار التهاب و عفونت شدید میشود.

عقرب

نیش اغلب عقربها کشنده نبوده و تنها باعث التهابات شدید، تب، سردرد و تهوع و سرگیجه میشود. افرادی که آلرژیک میباشند میبایست در این مورد بسیار مراقب باشند، چرا که ضعیفترین گزش نیز ممکن است موجب مشکلات جدی برای آنها شود.

صدپایان و هزارپایان

همانگونه که میدانیم بسیاری ازصدپایان سمی بوده و برخی نیز دارای سم بسیار قوی میباشند. در کشور ما هنوز گزارشی از بروز مرگ در اثر گزش صدپا نرسیدهاست ولی حتی در صورتنبودن سم در گزش اینموجودات، محل گزش ممکن است عفونت نموده و مشکلات دیگری را به وجود آورد.

کنه

همانگونه که گفته شد، کنه ها مسوول انتقال بسیاری از بیماریهای خطرناک به انسان هستند. بسیاری از کنه ها بر روی دام های اهلی زندگی میکنند که میتوانند خود را به انسان نیز رسانیده و از خون وی نیز تغذیه نمایند. برای جلوگیری از گزش توسط کنه ها میبایست از تماس با حیوانات مخصوصًا دامهای اهلی احتراز نمود

توصیه های ایمنی برای پیشگیری از گزیده شدن توسط بندپایان در طبیعت 

۱  در هنگام سفرهای طبیعتگردی از کفش ساقدار، جورابهای ساق بلند و همچنین شلوارهای بلند استفاده نمائید.

۲  به هنگام عبور از میان علفزارهای انبوه و نقاط پرگلمراقب زیر پا و نیش حشراتی که از گلها تغذیه مینمایند باشید.

۳  موقع استراحت از خوابیدن در محیطهای پرسنگ یا پر گیاه اجتناب نمائید.

۴  در موقع جابه جا نمودن سنگهای بزرگ، دست خود رازیر سنگ نبرید.

۵  هرگز هنگام شب کفش های خود را بیرون از چادر و به حالت روباز نگذارید. میتوان از یک کیسه نایلونی جهت

قرار دادن کفشها در آن استفاده نمود.

۶  لباس ها و کفش ها را قبل از پوشیدن حتمًا تکانده و بازرسی نمائید.

۷  شب ها جهت استراحت از پشه بند استفاده کنید.

۸  برای دور نگاه داشتن حشرات موذی از مواد دافع حشرات که در داروخانه ها موجود میباشد استفاده نمایید.

توصیه ای درباره زنبورهای عسل

اگر میخواهید به کندوی زنبورهای عسل نزدیک شوید بایدمراقب باشید، از لباسهای رنگ روشن مخصوصًا زرد و

عطرهای تند استفاده نکنید.

نیش زنبور به ندرت منجر به مرگ افراد میشود. این معمو لاًموقعی اتفاق میافتد که شخص آلرژی و یا حساسیت شدید

به مواد سمی موجود در زهر حشره دارد. اغلب خود این افراد این موضوع را دانسته و از مواجهه با این حشرات اجتناب

میورزند.

لذا این اشخاص میبایست داروی آنتی هیستامین مناسب و کافی همیشه به همراه داشته باشند و در غیر اینصورت

حتی گزش ساده یک زنبور عسل میتواند در عرض چند ساعت شوک، اغما و مرگ را بوجود آورد.

توصیه های ایمنی به راهنمایان طبیعت گردی :

 گزش کک ها و توصیه های ایمنی 

محل گزش کک که بیشتر در قسمت پاها و دستها و درزیر ناحیه کش جوراب ها یا کمربند لباس میباشد، به صورت جوش های برآمده قرمز رنگی که در مرکز آن محلگزارش مشهود است، مشخص میگردد. این ضایعات جوش مانند، خارش شدیدی را به همراه دارد که استفاده از الکل طبی برای تسکین آن بسیار مفید است.ککها به علت عمر کوتاه حشره بالغ و نیز در دسترس نداشتن میزبان اصلی خود در صورت ورود به محل زندگیشما در شهرها پس از چند روز از بین رفته و قادر به تکثیر نمیباشند ولی در این مدت قادر به گزش افراد دیگر نزدیک به شما هم هستند. بهترین روش برای جلوگیری از گزش کک اجتناب از ورود به مکانهای نگاهداری حیوانات اهلی و وحشی، مخصوصًا بدون کفش و لباس مناسب است.

در موقع هدایت یک تور گردشگری از برپایی اردوی استراحت در اطراف آبشخور دامها و یا محل استراحت و گذر آنها احتراز نمایید. بعلاوه شما به عنوان راهنمای تور می توانید توصیه هایی را درباره محافظت از پا ها و چگونگی تسکین خارش درد، به مسافران خود منتقل کنید.

درباره گزش ساس خونخوار و توصیه های ایمنی

محل گزش آنها تورم مختصر و خارش ایجاد مینماید ولی تا به حال هیچگونه انتقال بیماری توسط این حشرات گزارش نشده است ! یکی از اصول احتیاطی که می باید در سفرهای طبیعت گردی به آن توجه نمود، این است که قبل از استراحت در مکان های ناشناخته زیر تشک، بالش و زیراندازها به دقت برررسی گردد تا از وجود احتمالی حشرات موذی از قبیل ساس آگاه شوید.

درباره پشه ها و مگس ها و توصیه های ایمنی

پشه آنوفل که مسئول انتقال بیماری خطرناک مالاریا به انسان میباشد، در مناطق مردابی، باتلاقی و مرطوب زندگی می کند. به دلیل شباهت زیادش به پشه های معمولی دیگر گاه آن را نادیده می گیریم. بسیاری از مگسها نیز عادت به مکیدن خون موجودات زنده دیگر دارند. برای جلوگیری از گزش توسط این حشرات از برپایی اردوی طبیعت گردی در مجاورت محلهای انباشت زباله، مردابها، مرداب یا باتلاق یا هر گونه آب راکد میبایست احتراز نمود.

پشه های خاکی که در مناطق خشک و داخل لانه جوندگان مانند انواع موشهای صحرایی زندگی میکنند، قادر به پروازهای طولانی نبوده بلکه تنها میتوانند با باد حداکثر تا یک متر از سطح زمین بپرند و از این رو بیشترین گزش در ناحیه پاها رخ میدهد. بنابراین پوشیدن کفش و شلوار مناسب میتواند بسیار مؤثر واقع گردد. در سفرهای طبیعت گردی، به همراه داشتن انواع اسپریها و مواد دافع حشرات و نیز استفاده از پشه بند در موقع استراحت، مانع موثری دربرابر گزش دوبالان حواهد بود.

عنکبوت های خطرناک و توصیه های ایمنی

در آمریکا نوعی عنکبوت کوچک سیاه رنگ به نام بیوه سیاه سالیانه مسوول مرگ چندین نفر از جمله کودکان میباشد. همتای این عنکبوت گونهای دیگر که به بیوه سفیدموسوم است با نام علمی Latrodactus Pallidus بوده و در کشورهای آسیای میانه یافت میشود . گزش این عنکبوت میتواند برای انسان مرگبار باشد، متأسفانه داروهای ضدسم برای این عنکبوت به دلیل گران بودن و مقرون به صرفه نبودن در دسترس عموم نیست ولی امکان مواجهه با آن شاید یک در چند صد هزار باشد ! در ایران این عنکبوت از خراسان شمالی گزارش شده است.

عنکبوت های بزرگ و پشمالو موسوم به Tarantula

اشتباهًا رتیل نامیده می شوند دارای کیسه های زهری در پشت آروارههای خود می باشند که گاه گزش آنها می تواند منجر به مرگ گردد. البته پراکنش تارانتولاها به نواحی استوایی محدود بوده و تنها یک گونه از آنها در جنوب اروپا نیز یافت میشود ولی در کشور ما هنوز گزارشی از وجود احتمالی آنها نشده است تکانیدن لباس ها قبل از پوشیدن و گشتن رختخواب قبل از استراحت در حین سفرهای طبیعت بسیار اهمیت دارد. این، یکی از توصیه هایی است که لازم است شما به عنوان راهنمای تور به مسافران خود در سفرهای طبیعت گردی داشته باشید، عنکبوتها معمو لا به نقاط تاریک و دنج که متناسب برای تنیدن تار و به دام انداختن طعمه باشند علاقه خاصی نشان میدهند. برخلاف تصور عموم رتیل ها با وجود ظاهر مهیب و ترسناکشان دارای زهر نبوده ولی قادر به گزشهای بسیار دردناک میباشند. محل گزش رتیل به دلیل آلوده بودن آروارههای آن معمو لاً دچار التهاب و عفونت شدید میشود که بهترین کار ابتدا شستشوی دقیق محل گزش است. گاه رتیل پس از گزش محل مورد نظر را به راحتی رها نمیکند. لذا میبایست با دقت و با یک پنس در جهت فرو رفتن آرواره در پوست آن را بیرون آورد تا موجب پارگی و خونریزی بیشتر پوست نگردد

درباره گزش رتیل

اگر رتیل یکی از افراد گروه شما را گزید، بهترین کار این است که در ابتدا محل گزش به دقت شستشو داده شود. این عمل می تواند در کاهش التهاب و آلودگی احتمالی محل گزش موثر باشد. گاه رتیل پس از گزش محل مورد نظر را به راحتی رها نمیکند. لذا میبایست با دقت و با یک پنس در جهت فرو رفتن آرواره در پوست آن را بیرون آورد تا موجب پارگی و خونریزی بیشتر پوست نگردد

عقرب ها و توصیه های ایمنی

عقربها به مکانهای تاریک و دنج علاقه بِیشتری دارند و بسیاری از آنها درون غارها و شکاف سنگها و دیوارها، زیر تنه افتاده درختان و سنگها زندگی میکنند. برخی گونهها هم حفار بوده و در زمین تونلهایی به عمق ۵٠ سانتیمتر حفر کرده و روزها را در آن به سر میبرند و شبها برای شکار خارج میگردند. در کشور ما بیشترین گزش عقرب از مناطق جنوبی گزارش میگردد که در این میان عقربی موسوم به جراره که نوع تر آن با دم بسیار باریک و بلند خود و رنگ زرد قابل شناسایی است، از همه خطرناک تر است.

پادزهرهایی که برای سم عقربها تهیه شده است در مراکز درمانی موجود بوده و میتوان قبل از هر سفر با مراجعه به این مراکز تعدادی شیشه حاوی پادزهر خریداری نمود. برخی پادزهرها برای چند گونه به طور همزمان کاربرد دارند. البته شرایط نگهداری پادزهرها خاص میباشد و پس از مدتی نیز این پادزهرها غیرقابل استفاده میگردند. همه اینها به شرطی است که تزریق پادزهر خود مشکلاتی برای افراد مخصوصًا آلرژیک تولید نکند. پس بهترین راه آن است که با رعایت نکات ایمنی و احتیاط های لازم، از گزیده شدن توسط عقرب پبشگیری کنیم.

برخی از نکات ایمنی که شما می توانید به مسافران خود گوشزد نمایید، عبارتند از: موقع بلند کردن سنگهای بزرگ و جابه جایی چوب و وسایلی که مخصوصًا از مدتی پیش در محلی دست نخورده باقی مانده است، بسیار محتاط بوده و هرگز حین جابه جایی دست خود را به زیر وسیله یا سنگ نبرید.کفش های خود را در هوای آزاد نگذارید و حتمًا قبل از پوشیدن کفش و لباس، آن ها را به دقت بتکانید.

توصیه هایی دباره گزش صدپایان

لباسها و وسایل خود را در مناطقی طبیعی که به آن سفر میکنید به دقت وارسی کنید و برای جلوگیری از ورود این موجودات به داخل چادر حتمًا درزهای چادر را محکم ببندید. زیرا آنها به راحتی از هر سوراخ کوچکی عبور مینمایند. در صورت گزیده شدن توسط این موجودات محل زخم را با مواد استریل کننده به آرامی شستشو دهید و آن را پاکیزه نگاه دارید.